System kaucyjny ma za zadanie wymusić zmianę nawyków konsumentów. Zamiast wyrzucać puste opakowania po napojach do pojemników na odpady komunalne, konsumenci będą motywowani finansowo do zwrotu ich do dedykowanych punktów zbiórki. Mechanizm ten ma wspierać gospodarkę o obiegu zamkniętym (GOZ) poprzez dostarczanie czystych, wysokiej jakości surowców wtórnych, jednocześnie ograniczając zaśmiecanie przestrzeni publicznej.
Fundamenty prawne i architektura Systemu Kaucyjnego (DRS)
Wprowadzenie DRS jest zmianą o charakterze regulacyjnym, która ma na celu skłonienie konsumentów do zwrotu opakowań zwrotnych. Zgodnie z założeniami, system jest oparty na prostym mechanizmie: do ceny napoju doliczana jest kaucja, a po oddaniu pustego opakowania konsumenci otrzymują ją z powrotem.
- Pomimo wyznaczonej daty, w środowisku ekspertów podnoszono istotne obawy dotyczące realności terminu wdrożenia. Krytycy wskazywali, że system kaucyjny jest ściśle powiązany z implementacją pełnych przepisów o Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta (ROP) dla wszystkich opakowań. Bez jednoczesnego wdrożenia ROP, istnieje ryzyko zaburzenia równowagi w finansach gmin. Sugerowano, że najwcześniejszy realny termin, który pozwoliłby na zachowanie stabilności w gospodarce odpadami komunalnymi, to 2026 rok, dając czas na uchwalenie i wdrożenie ustawy o ROP – mówi Remigiusz Zabolski z firmy HEWEA.
Kwestią logistyczną wymagającą intensywnej edukacji publicznej jest okres przejściowy. Produkty w opakowaniach, które trafiły na rynek przed 1 października 2025 roku, mogą być sprzedawane bez obowiązku naliczania kaucji, aż do wyczerpania zapasów. Jednakże, opakowania te nie będą mogły być zwrócone w ramach nowego systemu. Ta anomalia, w której identyczne opakowania są traktowane różnie w zależności od daty wprowadzenia na rynek i braku oznakowania, wymaga od konsumentów zwracania szczególnej uwagi na oznaczenie opakowań przed zakupem i upewnienia się, że opakowanie opatrzone jest obowiązującym znakiem kaucji.
- System kaucyjny obejmuje ściśle określone frakcje opakowań po napojach, które muszą być jednoznacznie zidentyfikowane i opatrzone specjalnym znakiem. Objęte systemem są butelki jednorazowe z tworzyw sztucznych (PET) o pojemności do 3 litrów, puszki metalowe o pojemności do 1 litra oraz butelki szklane wielokrotnego użytku o pojemności do 1,5 litra. Wysokość kaucji została uregulowana rozporządzeniem Ministra Klimatu i Środowiska. Stawki te mają za zadanie stymulować konsumentów do zwrotu. Kaucja wynosi 0,50 PLN dla butelek PET i puszek metalowych, oraz 1,00 PLN dla butelek szklanych wielokrotnego użytku – wylicza ekspert firmy HEWEA.
Wyższa stawka kaucji na opakowania szklane wielokrotnego użytku (1,00 PLN) jest sygnałem strategicznym, który kładzie wyraźny nacisk na priorytet re-use (ponownego użycia) w hierarchii postępowania z odpadami, w porównaniu do samego recyklingu. Dla operatorów i producentów oznacza to konieczność budowania logistyki zwrotnej, która jest optymalna dla delikatnego transportu i czyszczenia butelek, a nie tylko dla ich zagospodarowania jako surowca wtórnego (np. stłuczki).
- Kluczowym celem nowoczesnej i ekologicznej gospodarki odpadami jest przede wszystkim zapobieganie ich powstawaniu oraz ponowne użycie, co obejmuje wielokrotne wykorzystanie tych samych opakowań. Takie działanie jest znacznie tańsze i bardziej przyjazne dla środowiska niż recykling. Dla przykładu: umycie i ponowne napełnienie butelki wymagają znacznie mniej energii i wody niż przetworzenie szkła w procesie recyklingu. Wdrożenie systemu kaucyjnego i efektywna Ustawa o Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta (ROP) sprawią, że więcej odpadów trafi do obiegu wielokrotnego użytku, co bezpośrednio przyczyni się do oszczędności cennych zasobów naturalnych, takich jak woda – mówi Remigiusz Zabolski z firmy HEWEA.
Rozszerzona Odpowiedzialność Producenta (ROP)
Podstawą wprowadzenia systemu kaucyjnego powinna być zasada Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta. Oznacza to, że ciężar finansowania i zarządzania systemem spoczywa na przedsiębiorcach wprowadzających napoje w tych opakowaniach na rynek. Producenci są zobowiązani do pokrycia kompleksowych kosztów operacyjnych, włączając w to zbiórkę, odbieranie, transport, prowadzenie ewidencji oraz rozliczanie zwrotu kaucji.
- System kaucyjny, jako mechanizm o zamkniętym obiegu finansowym, wykorzystuje również kaucje, które nie zostaną odebrane przez konsumentów (szacunkowo 10–15% ogólnej liczby). Te środki stanowią istotny kapitał obrotowy dla Operatorów, wspierając ich bieżącą działalność logistyczną i uzupełniając opłaty wnoszone przez producentów – wyjaśnia Remigiusz Zabolski z firmy HEWEA.
Uruchomienie DRS wiąże się z gigantycznymi nakładami inwestycyjnymi. Według prognoz ekspertów, takich jak firma Deloitte, koszty inwestycyjne potrzebne na start systemu wyniosą około 11,5 miliarda PLN. To świadczy o skali organizacyjnej i technologicznej przedsięwzięcia, które wymaga instalacji recyklomatów, budowy infrastruktury logistycznej i systemów IT.
- System kaucyjny został zaprojektowany głównie w celu przyspieszenia wskaźników recyklingu opakowań PET, aby osiągnąć unijne cele. Koncentracja tak znaczących środków finansowych i organizacyjnych na tym konkretnym, bardzo wąskim strumieniu odpadów, ma głębokie konsekwencje dla reszty sektora odpadowego. Kierowanie miliardowych inwestycji na PET może potencjalnie spowolnić inwestycje w recykling innych, bardziej złożonych i problematycznych frakcji opakowaniowych, które nie są objęte kaucją, tworząc w ten sposób dysproporcję w rozwoju technologicznym i logistycznym w całym sektorze GOZ – dodaje ekspert firmy HEWEA.
Architektura systemu i rola operatorów
Polska zdecydowała się na model zdecentralizowany, umożliwiający przedsiębiorcom wprowadzającym napoje na rynek powołanie własnych Podmiotów Reprezentujących, które będą pełnić funkcję Operatorów Systemu Kaucyjnego. Ta struktura dopuszcza funkcjonowanie na rynku kilku operatorów jednocześnie.
Operatorzy ponoszą pełną odpowiedzialność za organizację systemu. Obejmuje to finansowanie kosztów zbiórki, odbierania i transportu opakowań, a także prowadzenie szczegółowej ewidencji i rozliczanie kaucji. Z punktu widzenia detalistów, dopuszczono współpracę z kilkoma operatorami. Niemniej jednak, Operatorzy muszą zapewnić mechanizmy rozdzielania raportów i rozliczeń w taki sposób, aby dana frakcja odpadów opakowaniowych (np. plastik) była obsługiwana tylko przez jednego podmiotu w danym momencie, co ma fundamentalne znaczenie dla przejrzystości rozliczeń.
Logistyka zwrotu: wyzwania dla detalu i konsumentów
Ważnym elementem logistyki DRS są też sieci punktów zbiórki. Obowiązek przyjmowania zwrotów opakowań i wypłaty kaucji spoczywa na placówkach handlowych o powierzchni sprzedaży powyżej 200 m². Mniejsze sklepy (poniżej 200 m²) mogą dobrowolnie przystąpić do systemu. Rola małych sklepów jest jednak nie do przecenienia, zwłaszcza w małych miejscowościach i na terenach wiejskich, gdzie ich obecność może być decydująca dla powszechności i dostępności punktów zwrotu.
- Wiele punktów zwrotu będzie korzystać z automatycznych butelkomatów (recyklomatów), które stanowią nowoczesną technologię sortowania i zagęszczania odpadów. Recyklomaty umożliwiają szybkie przyjęcie i identyfikację opakowań objętych kaucją, co usprawnia cały proces i minimalizuje ryzyko błędów – mówi Remigiusz Zabolski, ekspert firmy HEWEA.
Dla detalistów wprowadzenie DRS stanowi poważne wyzwanie organizacyjne. Sklepy muszą dostosować swoją logistykę wewnętrzną, przestrzeń magazynową i obsługę klienta, aby umożliwić rejestrowanie, magazynowanie i transport pustych opakowań w porozumieniu z Operatorami. To obciążenie logistyczne wymaga znaczących nakładów na inwestycje i zmiany proceduralne w punktach sprzedaży.
A to ciekawe:
Rola samorządów w uzupełnianiu infrastruktury
W przypadkach, gdy dostępność punktów zwrotu jest ograniczona, na przykład w gminach, w których nie ma dużych placówek handlowych, a mały handel dobrowolnie nie przystąpił do DRS, samorządy mają obowiązek organizacji alternatywnego punktu zbiórki butelek i puszek.
Gminy mogą zaproponować utworzenie takiego punktu, na przykład w Punkcie Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych (PSZOK). Należy jednak podkreślić, że wszelkie koszty organizacyjne i finansowe związane z prowadzeniem tych punktów muszą zostać pokryte przez Podmioty Reprezentujące (Operatorów Systemu Kaucyjnego). Odpowiedzialność logistyczna i finansowa pozostaje zatem po stronie wprowadzających napoje.
Wpływ kaucyjny na gospodarkę odpadami komunalnymi (GOŚK)
Wprowadzenie systemu kaucyjnego ma bezpośredni wpływ na morfologię odpadów zbieranych w systemie komunalnym. Opakowania objęte kaucją przestają być traktowane jako odpady komunalne i nie powinny trafiać do tradycyjnych pojemników na selektywną zbiórkę (żółtych). Wymaga to od mieszkańców zmiany codziennych nawyków – butelki i puszki muszą być odkładane i zwracane, a nie wyrzucane.
Utrata strumienia PET i puszek – stabilnych i wysokiej jakości surowców, które do tej pory stanowiły istotne źródło przychodów dla instalacji komunalnych – poważnie osłabi ekonomicznie system selektywnej zbiórki zarządzany przez gminy. Spadek wartości rynkowej pozostałych frakcji stwarza realną groźbę destabilizacji finansowej gminnej gospodarki odpadami. W rezultacie samorządy obawiają się, że bez pełnej rekompensaty kosztów poprzez wdrożenie ROP dla pozostałych opakowań, konieczny będzie wzrost opłat dla mieszkańców, aby zbilansować budżet gospodarki odpadami.
Konieczność zabezpieczenia niezakaucjonowanych strumieni
System kaucyjny, koncentrując się na trzech frakcjach opakowań po napojach, pozostawia lukę w logistyce zbiórki wszystkich pozostałych odpadów opakowaniowych, w tym opakowań wielomateriałowych, folii, pozostałych tworzyw sztucznych i szkła jednorazowego. Te frakcje nadal muszą być efektywnie zbierane w ramach tradycyjnej zbiórki komunalnej.
W środowisku post-kaucyjnym, gdzie strumień komunalny staje się mniej wartościowy i bardziej zróżnicowany, kluczowe staje się poszukiwanie rozwiązań logistycznych, które minimalizują koszty operacyjne, jednocześnie utrzymując wysoki standard czystości i bezpieczeństwa zbiórki. W tym kontekście, niezbędne jest rozpowszechnianie najlepszych powiązań infrastrukturalnych, takich jak PRESKO System.
- PRESKO System oferuje zintegrowane rozwiązania dla odbioru odpadów, idealne dla zwartej zabudowy miejskiej i miejsc o wysokiej atrakcyjności turystycznej. Wykorzystuje pojemniki o dużej pojemności, 3 300 litrów. Zdolność do składowania większej ilości pozwala na znaczną optymalizację tras logistycznych i redukcję częstotliwości odbioru, a jednocześnie zajmuje znacznie mniej miejsca niż standardowe pojemniki 1 100 l. Jest to krytyczne dla minimalizacji kosztów operacyjnych gmin, zwłaszcza gdy dochody z surowców spadają. Pojemniki PRESKO są zaprojektowane także jako trwałe konstrukcje, minimalizujące ryzyko pożaru w porównaniu do tradycyjnych kontenerów. Ich szczelna konstrukcja chroni zawartość przed dostępem szkodników, takich jak szczury i owady, co podnosi standardy higieny zbiórki w przestrzeni publicznej – mówi Remigiusz Zabolski, ekspert firmy HEWEA.
Możliwość zainstalowania w systemie PRESKO mechanizmów ograniczonego dostępu (na kartę lub chip) nabiera szczególnego znaczenia po wprowadzeniu kaucji. Kontrola dostępu staje się kluczowym narzędziem dla gmin, aby chronić czystość zbieranych frakcji. System ten zapobiega zanieczyszczaniu odpadów lub wrzucaniu odpadów pochodzących z działalności gospodarczej, zapewniając, że system jest wykorzystywany wyłącznie przez uprawnionych mieszkańców, co stabilizuje jakość i wolumen zbieranych surowców.
- System kaucyjny, choć poprawia czystość frakcji objętych kaucją, wymaga, aby równoległy system komunalny zachował wysoką czystość pozostałych odpadów. Infrastruktura PRESKO System zapewnia niezbędne warunki techniczne i logistyczne do tego, by zbiórka komunalna koncentrowała się na wolumenie i efektywności operacyjnej. Oba systemy działają komplementarnie, jeden (DRS) ukierunkowany na cel jakościowy i finansowany, a drugi (PRESKO) na cel również jakościowy, wolumenowy, bezpieczeństwo i optymalizację kosztów operacyjnych gminy. Wdrożenie inteligentnych pojemników komunalnych ma na celu minimalizowanie negatywnych skutków ubocznych systemu kaucyjnego, takich jak potencjalne zanieczyszczanie pozostałych strumieni – dodaje ekspert HEWEA.
Zróżnicowanie międzynarodowe – wnioski i rekomendacje
Wprowadzenie systemu kaucyjnego w Polsce jest jednym z elementów, by osiągnąć cele środowiskowe narzucone przez UE, szczególnie w zakresie recyklingu tworzyw sztucznych. System ten ma potencjał, aby generować czysty, wysokiej jakości surowiec i promować ponowne użycie opakowań szklanych.
- Doświadczenia innych krajów europejskich, które wdrożyły DRS, dostarczają ważnych wniosków. Na przykład, Szwecja wprowadziła system już w 2003 roku, obejmując zarówno opakowania jednorazowe, jak i wielokrotnego użytku, a od 2024 roku rozszerzyła go nawet na butelki po mleku i napojach mlecznych. Z kolei inne kraje rozszerzały zakres kaucji stopniowo, np. o puszki czy małe butelki PET. Te przykłady pokazują, że system kaucyjny, choć kosztowny w implementacji, jest wysoce skuteczny w osiąganiu celów recyklingu, a jego długoterminowy sukces wymaga ciągłej gotowości do rozszerzania zakresu objętych opakowań i zapewnienia łatwej dostępności punktów zwrotu – podsumowuje ekspert firmy HEWEA.
Jednakże, największe zagrożenie dla stabilności całego systemu gospodarowania odpadami wynika z braku synchronizacji wdrożenia DRS z pełną implementacją przepisów Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta dla pozostałych frakcji opakowaniowych.
Napisz komentarz
Komentarze